Son dakika haberi… Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Dışişleri Bakanlığı’nda ortalarında Kanal 7 Ankara Temsilcisi Mehmet Acet’in de bulunduğu Ankara’daki basın temsilcileriyle bir ortaya gelerek gündeme dair soruları yanıtladı.
Bakan Fidan’ın açıklamaları şu biçimde;
Devam eden dinamik olaylar o günden bugüne nihayete ermiş değil. Ukrayna-Rusya savaşı da, Gazze’deki soykırım da devam ediyor. İsrail’in Lübnan’a da saldırmasıyla bölgedeki tansiyon yeni bir boyuta taşındı. İran’la hala savaş riski var.
Amerika’da seçimi kimin kazanacağına dair tartışmalar da Kasım ayında geride kaldı. Dört yıllık bir ortadan sonra artık Trump’ın ikinci periyodunu yaşayacağız. Trump bu kere, Kongre’nin iki kanadında da artık üstünlüğü ele geçirdi. Bu her vakit her öndere tek seçimde nasip olmaz. Bu türlü bir üstünlüğü var.
Tabii burada Demokratların dönüp bakıp “Biz ne yaptık, niçin bu kadar büyük bir kayba uğradık?” diye bir sorması lazım. Amerikan seçmeninin tercihine tesir eden kaidelerinin herkes tarafından uygun tahlil edilmesi lazım. Trump’ın kazanmasıyla bir arada şu anda gündemimizi meşgul eden birtakım jeopolitik krizlerin biraz daha netleşeceği söylenebilir. Düzgün yahut makus tarafta olmasından bağımsız, aşikâr bahislerde belirsizliğin kalkacağı algısı var. Doğal bu bizim ne kadar lehimize olur, ona da bakmamız gerekecek.
Rusya-Ukrayna savaşını durdurmayla yönelik ne çeşitten bir adım atılacak merak ediliyor. Gazze sorununda ABD İsrail’e daha ne kadar takviye verecek? Savaşı durduracak mı yoksa yaygınlaşmasına mı dayanak verecek? Bu bahiste açıkçası, “Yüzde yüz şunu yapar” dememizi mümkün kılacak fazla bir bilgi yok.
Temelde iki konu var. Birincisi, şayet Kabineye bakarsanız, görülen emare, bu kadar İsrail yanlısı bir kabinenin Netanyahu’nun bütün yayılmacı emellerini destekleyeceği tarafında. İkincisi ise Trump’un “Ben savaşları bitirmeye geliyorum, yeni savaş çıkarmaya değil” diyor olması. Bu kelamını temel alırsanız, buradan hareketle tam aksi tarafta bir emareden kelam etmek de mümkün. Artık bu iki farklı, iki tezat emeranin birbirini ne kadar dengeleyeceğini, bunun bölgeye nasıl yansıyacağını önümüzdeki süreçte göreceğiz.
Bu esnada alışılmış Gazze savaşıyla, Lübnan’daki savaşla ve İran’la olası tansiyonla ilgili devam eden görüşmeler, konuşmalar, stratejik tahliller var. İşte bölgede muhataplarımızla yaptığımız istişareler var. Onları da tahminen ilerleyen periyotlarda paylaşırız.
Bu jeostratejik kırılmaların sebep olduğu belirli yakınlaşmalar da var. Siz de takip ediyorsunuzdur. Mesela Rusya ile Çin’in yakınlaşması ne derece olacak? Hindistan bunun neresinde kalacak? Kuzey Kore’nin artık Rusya’nın yanında savaşa girmiş olması, münasebetiyle öteki bir askeri cephenin oluşacak olması kıymetli.
Amerikalıların eski Genelkurmay Başkanı var, Trump’a faşist diyen, Mark Milley. Geçen sene onun bir konuşmasını dinlemiştim. Bu sabah birebir konuşmayı tekrar dinledim. “Bizim bir numaralı önceliğimiz ne yapıp edip Rusya ile Çin’in bir ortaya gelmesini önlemek” diyor. Aslında satranç oynarcasına, hangi taşın, hangi taşla ne kadar güç kazanacağını görüyor. Gereksiz yere Amerika’nın karşısına daha büyük bir askeri gücün
çıkmaması için neler olacağına ait bir varsayımda bulunuyor. Fakat artık Amerika’nın uyguladığı siyaset bunu beraberinde getiriyor. Nasıl beraberinde getiriyor? İki kanadın farklı görüşleri var. Cumhuriyetçiler Çin’e yönelik ağır baskı siyasetini tercih eden taraftalar. Demokratlar ise neredeyse bir rejim değişikliğine gitmeyi arzulayacak kadar Rusya’ya baskı yapılmasından yana. Artık, Çinliler de Amerikan idarelerinden hissesine düşen tansiyonu alıyorlar. Ruslar zati aldılar. Biden giderayak daha ileri önlemler geliştiriyor.
Netice prestijiyle Rusya ve Çin’in şu anda Amerika’ya karşı daha farklı iş birlikleri arayışı içinde olmasını gerektirecek sebepleri şahsen Amerika üretiyor. Artık ABD bunu ne çeşit bir siyasetle ya da hangi diplomatik adımla başarabilecek, onu göreceğiz. Bu adımların her biri bizi yakından ilgilendiriyor. Bunu çok yakından takip ediyoruz.
Benim gördüğüm kadarıyla Trump’un dört beş atağı olabilir. Her bir atılımın de kendine nazaran artıları eksileri var.
Benim Trump’tan aldığım izlenim, aşikâr bahislerde söylemi devam ettirip kritik bahisleri birinci başta biraz akışına bırakacağı tarafında. Çok fazla radikal karar almayabilir. Radikal karar alacağı tahminen de en değerli konu, kendi konutuyla, yani Amerika’ya ilgili. Bilhassa göçmenler sorununa dair yaptığı vaatleri yerine getirmek. Bu, hem iç siyasette hem de dış siyasette maliyeti en az olan konu. Burada başta Meksika olmak üzere kimi Latin Amerika ülkeleri ile daha yapısal bir iş birliğini kurması gerekiyor.
Demokratlar da son bir iki yıldır bunu gerçekleştirmeye çalışıyordu. Mesela mevkidaşım Antony Blinken, göçmen sorununun nasıl yönetileceğini görüşmek üzere daima Meksika’ya gidip geliyordu. Demokratlar için göçmen sorununu yönetmek alışılmış ki biraz handikaplı bir mevzuydu. Bir taraftan göçmenlerin oluşturduğu bir tabandan oy alıyorsunuz, öbür taraftan da göçün hem sisteme hem siyasete yük bindirmesini de
engellemeniz gerekiyor. Hasebiyle Demokratlar, içeride ve dışarıda deklare etmeden önlem almayı tercih ettiler. Bunu deklare etmeleri siyaseten onlara maliyet üretecekti. “Gizlice işte Meksika ile konuşalım, öbür geçiş güzergahı olan Güney Amerika ülkeleriyle konuşalım, bir yapısal önlemler paketi üretelim ki, bizi siyaseten bu kadar baskı altında bırakan bir göç dalgasıyla karşı karşıya kalmayalım” deseler de, açıktan bir göç aykırılığı yapamıyorlar.
Tabii bunlar dediğim üzere, Amerika’nın şu anda kendi içinde yaşadığı olaylar. Trump icraatlarına bunlardan biriyle başlayabilir. Jeopolitik meselelerde, biraz daha bekle gör siyasetini yahut öteleme siyasetini tercih edebilir. Ukrayna-Rusya savaşına, birinci etapta biraz daha faal eğilebilir. Bunları daima birlikte göreceğiz.
“ABD, TRUMP DEVRİNDE SURİYE’DEN ÇEKİLMEYİ İSTEDİ, DENEDİ”
Trump devrinde, Suriye konusunda beklentileriniz neler? ABD’nin PKK/PYD ile bağlantısı sürecek mi?
Suriye’de Trump’ın ne yapacağı konusunda şu an çok fazla emare yok. Lakin birinci devrindeki birtakım yaklaşımlarından hareketle, bugün ne yapabileceğine dair iddialar var. Ancak yalnızca bunu temel alırsak, isabetli düşünmeyiz diye değerlendiriyorum.
ABD, Suriye’de YPG/PKK ile işbirliği yaptığı sürece Türkiye ile ilgili stratejik sorun alanı olağan ki devam edecektir. Güvenlik yüklü bir dış siyaset izleyen Amerika’nın, aslında Türkiye’yi en yeterli anlayacak durumda olması lazım. Bize düşen hem diplomatik hamlelerimizle hem alandaki duruşumuzla, bu mevzudaki halimizi net ortaya koymaktır.
ABD, Trump devrinde Suriye’den çekilmeyi istedi, denedi. Ama, o periyot Amerikan sistemi bunu dinlemedi, razı olmadı. Liderin direkt buyruğunun savunma bürokratları nezdinde çok fazla bir kıymet-i harbiyesinin olmadığı görüldü. Trump geçmişte yaşananlardan natürel ki ders almış olmalıdır. Gerçekten şu anda, emsal hadiseleri bir daha yaşamamak için kendine daha sadık takımları iş başına getirme arayışında olduğunu görüyoruz.
“BÖLGEDE HER TÜRLÜ ADIMI ATACAĞIMIZI, ATMAYA HAZIR OLDUĞUMUZU AMERİKA GÖRÜYOR”
Sanki şu anda Trump’ın gündeminde Suriye yok üzere görünüyor. Trump devrinde ABD Suriye’de sizce ne yapacak? Suriye’nin kuzeyindeki terör ögelerine karşı çabamız ne tarafta seyredecek?
Suriye konusunda ABD’nin masasında şu anda birkaç mevzu var. Bu DEAŞ ne olacak? Al Hol kampındakiler ne olacak? Bunlara yönelik ne yapılacak? Bir başka konu İsrail’in bölgede girdiği faal savaş kapsamında Suriye’nin durumu. Biliyorsunuz, ABD’nin Orta Doğu’daki en kıymetli varlık sebeplerinden biri İsrail’in güvenliği. Münasebetiyle, İsrail’in güvenliğiyle ilgili hususlarda Suriye’nin bir tesiri olur mu olmaz mı? Bunu da çok önemli biçimde gündeme alacaktır diye düşünüyorum.
PKK/PYD ile olan alakayı gözden geçireceklerini değerlendiriyorum. Zira, biz bu bahiste ne kadar önemli olduğumuzu kendilerine her fırsatta iletiyoruz. Demokratlar bu türlü bir arayışın içerisine son vakitlerde girmişlerdi. Zira, bu iş birliğinin sürdürülemez olduğunu onlar da görüyorlar. Süreksiz olarak başlayan bir şeyin bu kadar uzun sürmesi ve Türkiye üzere bir müttefikin artık diğer bir noktaya itilmesi, rasyonel olarak da stratejik olarak da izahı olmayan bir husus. Açıkçası biz bunu çok fazla sineye çekemeyeceğimizi, çekmeyeceğimizi gösteriyoruz onlara. Bu yolda da devam etmemiz gerekiyor.
Yeni devirde çeşitli alternatif senaryolar olabilir. Kıymetli olan tartışmaya devam etmek. Biz alanda terörle uğraş faaliyetlerimizde de, diplomasi masasındaki durumumuzda da son derece netiz. Savunmaya ve ileri teklifler getirmeye devam etmemiz gerekiyor. Bölgede bizim kendi güvenliğimizi sağlamak için her türlü adımı atacağımızı, atmaya hazır olduğumuzu Amerika görüyor. Muhakkak hususlarda kendilerinden bir hal değişikliği beklediğimizi de görüyor. Hani belirli operasyonları farklı cinsten yapıyorsak, bunun sebebi beklentilerimizin karşılanmasına imkan sağlamaktır. Lakin topraktaki durum daha farklı çeşitten bir operasyonu zarurî kılarsa, Cumhurbaşkanımız da söz etti, elbette gereği yapılır.
“AMERİKAN ASKERLERİ ADETA REHİN OLARAK KULLANILIYOR”
Trump periyodunda, Amerika’nın Suriye’den çekilmesi kelam konusu olabilir mi?
Az evvel de dediğim üzere Trump’un birinci periyotta Suriye’deki Amerikan askerlerini geri çekme teşebbüsü savunma bürokratları tarafından akamete uğratılmıştı. Hatırlarsanız Cumhuriyetçilerin Afganistan’dan çekilme kararını hayata geçirmek Demokratlara kalmıştı. Ancak Demokratlar o çekilme işini âlâ yapamadılar. Sıkıntı durumda kalmaları, siyaseten de içeride büyük maliyet üretmişti. Tıpkı maliyeti bir kere daha yaşamamak için Suriye’den geri çekilme kanısını rafa kaldırdılar.
Aslında Suriye’de 800 asker tutmanın ABD’ye çok fazla katkısı yok. Tam aksine, o askerlerin bölgedeki varlığı Amerikan askeri operasyonlarına adeta mahzur teşkil ediyor. Çünkü bilhassa İranlı milislere yönelik yapılacak her türlü bölgesel operasyonda, Irak’taki ve Suriye’deki Amerikan askerleri adeta rehin olarak kullanılıyor. Amerika İran’ı yahut İranlı milisleri bir yerden vurduğu vakit, bölgedeki askerleri hücumlara gaye oluyor. Bu da doğal daima bir tansiyon alanı oluşturuyor. Fakat dediğim üzere Demokratlar periyodunda, Amerikalılar Afganistan’da geri çekilmede yaşadıkları zorluğu, Suriye’de görmek istemediler. Artık Cumhuriyetçiler iktidarı devraldıklarına, bunu hayata geçirmeleri için olağan ki bir imkan olabilir. Benim değerlendirmem bu tarafta. Olumlu adım atılabilir.
Türkiye’nin Suriye’de teröre gayret konusunda ABD’ye farklı bir teklif götürebilir mi? ABD’yi DEAŞ ile gayret ismine PKK/PYD ile işbirliği yapmaktan vazgeçmeye, direkt bizimle birlikte çalışmaya davet edebilir mi?
Bizim bu mevzudaki bildirimiz net. Ulusal Savunma Bakanlığımız da bizler de yaptığımız görüşmelerde muhataplarımızın daima dikkatlerini çektiğimiz bir konu var: Biz, bölgede terörle çaba operasyonlarına kesinlikle dayanak veririz. Her vakit söylediğimiz üzere, bölgede DEAŞ’la uğraş etmek için Amerika’nın bir diğer terör örgütü ile iş tutması yanlış. Buna gerek de yok. Ancak Amerikalıların yanlışta ısrarları natürel ki başka bir mevzu.
“ÖNEMLİ OLAN BİZİM HER TÜRLÜ SENARYOYA HAZIR OLMAMIZ”
Rusya ile yeni Amerikan İdaresi ortasında Suriye konusunda birtakım pazarlıklar olabileceğine dönük argümanlar var. Hasebiyle iki tarafın Kimi mutabakatlara varabileceği mümkünlüğünü da göz önünde bulundurursanız, Türkiye için bu ne tabir eder?
Ukrayna-Rusya savaşında bir donma ya da yumuşama olursa, Suriye sorununda de tahminen öteki bahisleri konuşabilirler. Yani bu, ihtimal dışı değil. Gelişmeleri yakından takip ediyoruz. Amerikalıların doğal bölgeden çıkarken üzerine yatırım yaptıkları aktörün ziyan görmesini önleyecek birtakım arayışlara girmeleri de pekala mümkün. Değerli olan bizim her türlü senaryoya hazır olmamız.
SURİYE İLE NORMALLEŞME
Esad rejimiyle, istihbarat üniteleri haricinde, diplomatik taraftan rastgele bir temas kelam konusu mu? Önderlerin bir ortaya gelmesi gündemde mi?
Cumhurbaşkanımızın bu bahiste biliyorsunuz değerli bir teklifi oldu. Lakin Suriye tarafı, bilhassa şu süreç içerisinde aşikâr bahisleri çok fazla değerlendirmeye hazır ve açık gözükmüyor. Yani kendi muhalefetiyle görüşmeye bile açık değil. Ben bunları anlattığım vakit, ‘Türkiye, Esad’ın muhalefetle muahedesini ön koşul koşuyor’ diyenler oluyor. Hayır, bu bir ön kural olarak değil. Lakin benim meselemi halletmesinin yolu pratikte bu cinsten bir şeyden geçiyor.
Yani bana şöyle demesi tahlil değil: ‘Ya biz seninle anlaşalım, sen bana inanç. Ben terörle çaba edeceğim, sen de benim sınırlarımdan çık, gerisine karışma’. Zira bunun gerçeklikte hiçbir bir karşılığı yok. Benim elimdeki bilgiler şunu gösteriyor. Ben orada olmadığım vakit, orada yaşayan beşerler da mülteci olarak benim ülkeme gelecek. Şam rejiminin muhakkak kümelerin üzerine gitmesi yalnızca daha fazla mülteci, daha fazla istikrarsızlık üretecek.
Biz Astana Süreci sayesinde orada topraktaki güçler ortasında sağladığımız ve yıllardır da devam eden bir ateşkes var. Yapılması gereken, bunu daha âlâ bir yapısal düzenekle ve lakin daha güzel bir maksat için değiştirmektir. Bundan daha yeterli bir alternatif sunmadığınız vakit, getireceğiniz her türlü teklif bizim için kabul edilemez bir teklif olacaktır. Daha düzgün bir teklifin ne olacağı sıkıntısı ise lakin oturup konuşmak suretiyle çözülebilir.
İsrail’in Lübnan’daki operasyonlarına devam ederken Suriye’de Şam rejiminin en kıymetli destekçisi Şii milisleri de vurduğunu görüyoruz. Bu Suriye’nin geleceğini nasıl tesirler?
Suriye şu anda İsrail’in ağır baskısı altında. Suriye rejimi şöyle davrandığını görüyoruz:
‘Milisler ile İsrail ortasında devam eden savaşta ben taraf değilim. Suriye’de İran milisleri var. İsrail güçleri de geliyor buraya saldırıyor. Siz kendi aranızda savaşınızı yapın, lakin bana dokunmayın, benim altyapıma saldırmayın, benim askerimi öldürmeyin. Birbirinizle savaşabilirsiniz, ben bunu önleyemiyorum, beni anlayın’.
Öte yandan Suriye’nin Arap Ligine dönmesini destekleyen bölgedeki başka aktörler ise, bu atakla Suriye’nin İran’dan uzak durmasını sağlayacaklarını zannediyorlar. Biz bunun mümkün olamayacağını baştan beri söyledik. Çünkü İran ile Suriye ortasında çok iç içe geçmiş bir iş birliği var.
Ama Şam da, Bağdat da şunu görüyor. Her iki ülke de, ‘Tamam İran ile bağlarımız düzgün olsun, güç vakitlerde dayanışma içerisindeyiz ancak gelip de bizim idaremizde aktif olmasın’ diyor.
Ama bu olgu, Ömer Seyfettin’in Diyet hikayesine dönmüş bir mevzu. Bilhassa, Irak siyasetinde bu görülüyor. Suriye siyasetinde de giderek tıpkı şeyi görüyoruz.
Bakalım İsrail ile devam eden süreç nasıl evrilecek? Onlar da muhakkak mevzularda açıkçası Trump’ın iktidarı devralmasını bekliyorlar.
Cumhurbaşkanımızın Esad’a yaptığı çağrıyı Şam’dan şimdi somut bir karşılık gelmemekle birlikte alakaların normalleşmesinde Rusya’nın ya da İran’ın bir rolü olabilir mi?
Bu aslında Rusya ve İran’ın Suriye’ye yapacağı telkinle de biraz alakalı bir husus. Ne tarafta telkin yaparlar, nasıl yaparlar? Açıkçası görüştüğümüz vakit onlarla konuşuyoruz. İran’ın Suriye’deki önceliklerinin ortasında Türkiye ile Suriye’nin olağanlaşması yok. Rusya açısından da şu anda bölgede aslında bir ateşkes olduğu ve önemli bir tehdit çok fazla kendini göstermediği için, o cinsten bir husus gündemde yok.
Biz Türkiye olarak bu konuda düzgün niyetimizi ortaya koymuş bir ülkeyiz. Yani bizim saldırganlık yahut işgal üzere bir kaygımız yok. Rejim değişikliği üzere bir sıkıntımız yok. Bunu ortaya koyduğunuz vakit öbür taraf bundan bir alarm
vaziyeti üretmiyor. Bölgede geri kalan bahislerle ilgilenmeye yönelik çalışmalarına devam ediyor.
Bizim değerlendirmemize nazaran şu anda, Astana’da başlattığımız sürecin devamının kâfi olacağını düşünen bir yaklaşım kelam konusu. Ancak doğal bunun sürdürülebilirliği sıkıntısı var. Terörle uğraşta ve mülteciler konusunda atılması gereken adımlar atılmadığı için Suriye’nin içerisinde giderek evrilen bir tehdit. Bir diğer deyişle, bizim daha sonra yok etme maliyetimizin her geçen gün arttığı bir tehdide evrilebilir. Bunun için bizim tahlil arayışlarımız var. Doğal bu tahlil arayışlarının diplomasiyle ve yapan yaklaşımla yanıt alınamadığı yerde, diğer çeşitten adımları vakti geldiğinde mecburen nasıl atarız ona bakacağız.
Sayın Bakanım tam bölgeyle ilgili konuşurken, siz Plan ve Bütçe Komitesi’nde konuşurken vizyonunuz da ekonomiyi de dahil edecek biçimde dış siyasette vizyonu o halde koydunuz. Irak’ta hem kronik terör konusu var hem de petrol gelirlerinin artık devletin tamamına yayılacağı formunda bir beklenti oluşmuş. Irak Devleti bu gelirlerin tamamını kullanabilecek olgunluğa ulaşmış vaziyette mi? Yani orada bir bütünlük sağlanmış mı? Irak çerçevesinde önümüzdeki devri nasıl görüyorsunuz?
Öncelikle dış siyaset ile ekonomiyi nasıl yürüttüğümüz sıkıntısına değineyim. Barış ve refah dediğimiz vakit burada güvenlik ve iktisat mevzuları devreye giriyor ister istemez. Yani güvenliğe önemli bir stratejik vakit ayırmanız gerekiyor. Bölgede hem güç geçiş çizgileri hem ticaret alanlarının güzel işletilmesi hem güzergahlar bizim öncelik verdiğimiz bahisler. Irak’la bizim bağlarımızın ve perspektifimizin yüklü olarak yani güvenlik üzerinden değil de iktisat ve başka mevzular üzerinden de gelişmesi, güvenlikle temaslı bahislerin da daha rahat çözülmesine sebep oluyor. Biz bunu ülkelerimiz ortasındaki güvenlik muahedesini hayata geçirirken de gördük.
Uzun vakit iktisat ve kalkınma konuşunca geldiğimiz bir noktada şunu söyledik. Artık buraya Kalkınma Yolu’nu yapacağız lakin bunlar için milletlerarası finansa muhtaçlık var, bankalara gereksinim var. Karlı proje de olsa, silahlı kümelerin olduğu, terör örgütlerinin olduğu bir yere finansman ve yatırımcı getirmek sıkıntı. Münasebetiyle bunları bir temizlemek lazım. Irak Merkezi İdaresi, silahlı ögelerin olduğu, bir yerleri işgal altında tuttuğu çatışma bölgelerine Avrupa’dan yahut diğer bir yerden büyük bir finans kuruluşunun kredi vermeyeceğini, verirse de maliyetler inanılmaz derecede yüksek olacağını biliyor. Bu başarılamazsa Irak’ın kendi öz kaynaklarıyla bunu hayata geçirmesi gerekecek.
Bağdat-Erbil ortasındaki alakalarda, bilhassa boru sınırı ve petrol gelirinin paylaşımı probleminde değerli ölçüde mutabakat sağlanmış görünüyor. Erbil ile Bağdat prensipte zati anlaşmıştı. Lakin Bağdat’ın Erbil ile daha evvel kontrat imzalamış olan şirketlerle muahede imzalaması gerekiyordu, ki bunlar da yüklü olarak Batılı şirketler. Erbil’le yaptıkları mutabakattaki her varil başına aşikâr bir fiyatı ödenmesi konusu vardı. Artık onu tekrar Bağdat’la yapmaları gerekiyor. Anladığım kadarıyla muhakkak bir aralık katedilmiş. Yakın periyotta boru sınırının açılmasını bekliyoruz. Irak tarafının bize söylediği bu. Boru çizgisinin açılması natürel ki bölgede onların da lehine çok hareketlilik getirecektir.
Sayın Bakanım, dünkü bütçe konuşmasında yanlış hatırlamıyorsam Irak ile münasebetler çerçevesinde Ovaköy Hudut Kapısı’nın kısa vakitte açılacağını söylemiştiniz. Bir de Kalkınma Projesi’nin çok değerli olduğunu vurgulamıştınız. Anladığım kadarıyla Rusya’nın da bu proje içerisinde yer almak üzere bir niyeti mi var?
Kalkınma Yolu Projesi iktisat ile birleştireceğimiz vakit bizim siyasi olarak da çok desteklediğimiz bir proje. Her vakit da şöyle onu izah ediyoruz. Son 20 yıldır Irak malumunuz inanılmaz derecede savaş, işgal, iç savaş ve birçok bahse maruz kaldı ve iç bölünmeyle baş başa kaldı. Artık geldiğimiz noktada, son 3-4 yıldır giderek daha sakinleşen, silahların sustuğu, biraz daha öteki alanlara yer açıldığı bir Irak var. Doğal Irak’ın petrol geliri önemli bir sayı. Yani bu sayılar uzun yıllardır ihmal edilmiş, yapılamamış. Yani Irak halkına altyapı götürme hizmetlerinin tamamlanması gerekiyor. Irak Başbakanı Kalkınma Projesini bize birinci getirdiği vakit biz çabucak kabul ettik. Bölgedeki aktörlerin de iştirakini da teşvik ederek, sahiden Irak’ı birinci sefer son 20 yılda olumlu bir formda gündeme getiren bir proje. Biz bunun için destekliyoruz. Ben daima konuşmalarımda da diyorum. Yani bölgemizin bir barış ve refah alanı olması gerekiyor. Çatışmaların ve tehditlerin azaltıldığı, ekonomik iş birliklerinin çoğaltıldığı bir atmosferi oluşturmamız lazım. Profesyonel çalışmaları yapmamız lazım. Kalkınma Yolu’nu da o denli bir fırsat alanı olarak biz görüyoruz.
Ruslar burada ne niyetle devreye giriyorlar? Rusların aslında haritaya baktığımız vakit Ukrayna savaşından sonra Batı’yla olan münasebetleri her alanda kesildiği üzere bu lojistik güzergahlar da kesildi. Artık Rusya’ya ne deniz yoluyla ne karayoluyla ne demiryoluyla Batı’dan bir şey gelmiyor. Münasebetiyle Ruslar dünya pazarlarına açılımını Baltık’taki yerlerine ilaveten Basra’ya çıkarak yapmak durumundalar. Bunun için de kuzey-güney açılımına giriyorlar. Artık kuzey-güney açılımına baktığımız vakit, Rusya’nın kuzey kentlerinden başlayıp Azerbaycan’dan geçen ve İran topraklarına giren, İran’ı da kuzeyden güneye uzunluktan boya geçen büyük bir demiryolu projesinden bahsediyoruz. Bununla ilgili çalışmalara başladılar ve geleceği nokta da Basra Körfezi. Tam o noktada, yani tıpkı havzada, Basra Körfezi’ne açılan yerde Fav Limanı var. Fav, Irak’ın Basra kentinde Körfez’e açılan ufak bir kent. Kalkınma Yolu Projesi’nin -hangi istikametten geldiğinize bağlı olarak- başlangıç yahut bitiş noktası. Orası karayoluyla, demiryoluyla gelen eserlerin dünya pazarlarına da açılabileceği, bölgeye de açılabileceği bir yer. Avrupa’yla ilişkisini yapıyor. Artık Avrupa’yla ilişkisini kuzey, batı ekseninde yapamayan
Rusya’nın aslında bu eksenden de istifade etmesi mümkün olacak. Birebir halde bizim bu Orta Jenerasyon dediğimiz, yeniden bir lojistik çizgi, Asya’dan gelip Hazar üzerinden Kafkaslardan geçip Türkiye’den geçen, doğu-batı eksenli Orta Koridor sınırı da yeniden Rusların yapacağıyla kesişecek olan bir güzergah projesi.
Bunlar olağan ki Bakanlık olarak da bizim yakından takip ettiğimiz projeler. Bilhassa diplomasi ile ilgili senaryo formülasyonlarını yaparken iktisat alanındaki en kıymetli mevzulardan birini bu bağlantısallık sıkıntısı oluşturuyor. Bizim yoğunluk verdiğimiz bir alan.
Sanırım Irak, Türkiye-Suriye bağlarında de kolaylaştırıcı olmak istiyor. Bu türlü bir teşebbüsleri var galiba. Bir konferans düzenleme teşebbüsleri olduğunu tabir ettiler. Türkiye’nin buna yaklaşımı nedir sanki?
Suriye ile olan hususta evet bu türlü bir niyetleri var. Biz de onlara, ‘Sizin bu hususta ortaya atacağınız adımlar yahut uğraşlarınızı takdirle karşılarız’ dedik. Yani bir mesken sahipliği yapmak isterseniz biz bu bahiste da açığız. Zira Suriye, Irak ve Türkiye üçü birbirine kara hududu olan ülkeler. Üç ülkenin de bir ortaya gelip belirli ağır bahisleri daha yapısal biçimde konuşmaları gerekiyor. Geçmişte bu vardı. Arap Baharından evvel. Bunu artık yine hareketlendirmek gerekiyor. Bilhassa Irak ve Suriye ortasındaki hudut güvenliği olağanüstü kıymetli. Terörle gayret kıymetli. Silah kaçakçılığını engellemek kıymetli. Bu hususta Irak’ın da çok muzdarip olduğu mevzular var. Yani bir üçlü iş birliği düzeneğini biz açıkçası destekliyoruz.
Sayın Bakanım, Erbil ile bağlantılarımız hayli olumlu seyrediyor. Lakin bir Süleymaniye gerçeği var, PKK terör örgütüyle ve Kerkük idaresi özelinde de oldukça sorunlu seyrediyor. İletiler verildi, o noktada rastgele bir tutum değişikliği bekliyor musunuz? Bilhassa Irak Merkezi İdaresi ile Türkiye Cumhuriyeti ortasındaki son mutabakat ve atılan adımlardan ve terör örgütünün en azından yasaklı örgüt ilan edilmesi, birtakım ofislerin kapatılması, birtakım ögelerinin tasfiye edilmesine ait hareket de başlamışken, Süleymaniye’de Talabani tarafında bir değişiklik bekliyor musunuz?
Süleymaniye PKK ile münasebet sorununda bizi tatmin edici bir adım atmadı. Biz de bu yüzden onları tatmin edecek adımları atmıyoruz. Onlara yönelik önlemlerimize devam ediyoruz. Süleymaniye ne vakit PKK ile bağını bitirir, bizimle alakası o vakit olağanlaşır. Lakin Türkiye büyük bir devlet. Türkiye ile bağlantıları güzel tutmakta büyük yarar var onlar için. Ekonomik olarak, siyasi olarak, her türlü halde. Yani bu ezayı daha ne kadar bu halde taşımaya devam edecekler kendi içlerinde, onu da bekleyip göreceğiz.
Kerkük’te yapılan nüfus sayımı ile ilgili olarak nüfus kaydırmaları olduğu istikametinde tabirler var. Size ulaşan bilgiler ne tarafta?
Biz, tüm kurumlarımızla Türkmenlerin yanındayız. Onların haklarını savunuyoruz. Nüfus değişikliğine, demografik değişikliklere alışılmış ki karşıyız. Sorun bunu nasıl mümkün kılınacağı. Türkmen Cephesi ile daima önemli bir temasımız var. Nüfus sayımından evvel orada bir valilik problemi vardı biliyorsunuz. Gerçi şu anda aslında mahkemelik oldu. Biraz Süleymaniye ile Irak Türkmen Cephesi’nden ayrılmış eski başkanın iş birliği sonucunda belirli bir şeye hakikat gitmeye başladı maalesef. Onu bir noktaya getiriyoruz Bağdat’la konuşarak. Yani biz orada PKK’nın tesiri altında kalacak bir valilik görmek istemiyoruz. Tamam, orada bir dönüşüm sistemi var. Kürtlerin, Arapların ve Türkmenlerin sırayla dönüşümlü valilik yapması problemi. Orada Kürtlerden kim olacak sorunu biraz sorun oldu kendi ortalarında. Süleymaniye bir tesir kullanma istikametine gidiyor lakin oradaki nüfus sayımı daha evvel 2017’de terörle gayret esnasında oradan gitmiş olanların tekrar gelmesi sıkıntısı. Bir hareketlilik var lakin bunların ne kadarı eski
nüfusun oraya dönmesi ve ne kadarı yeni bir mobilizasyon, ona yakından bakıyoruz. Burada Araplar da en az bizim kadar hassaslar. Onun da altını çizmek gerekiyor. Oradaki demografik yapının oldu bittiye getirilmesine onlar da müsaade vermemekte kararlı. Sayımdaki formlarda etnisite zati sorulmuyor. Kerkük’ün tarih boyunca oluşmuş bir demografik yapısı var. Bu yapıyla oynanmaması, Kerkük’ün asli bileşenlerinin mutabık kaldıkları biçimde yaşamayı sürdürmeleri lazım. Bu bizim temel beklentimiz ve hassasiyetimiz. Rastgele bir oldu bitti kabul edilemez.
Sayın Bakanım, Plan ve Bütçe Komitesindeki bütçe görüşmelerinde, ana muhalefetten bir vekil, Avrupa Birliği’nin yolunun Kıbrıs’ta federasyondan geçtiğini, bu mevzuda mevcut iktidarın Türkiye’nin önünü tıkadığını ileri sürdü.
Bu argümana alışılmış ki katılmıyoruz. Diplomasi ve strateji denilen sanat bu cins bahislerde devreye giriyor. Menfaatinizi bir yerde devam ettirirken öbür yerlerdeki bağlarınızı daha makus hale getirmemeniz, tam bilakis ilerletmeniz gerekiyor. Sorunun tabiatına nazaran hakikat ataklar ve yanlışsız formülasyonlar geliştirmelisiniz. Avrupa Birliği’nin Kıbrıs sorunundaki yaptığı tarihi kusur, Kıbrıs’ı bu haliyle kendi içerisine alması olmuştur. Bu, Avrupa Birliği’nin belirli kurumlarını bu mevzuda bir konum almaya itiyor. Lakin bu adadaki realiteleri değiştirmiyor. Türkiye’nin orada bir mazisi var, Türklerin bir mazisi var. Yani orada yaşanan katliamlar var. Daha sonra Barış Harekatı var. Daha sonra Türkiye’nin memleketler arası topluluğun getirdiği tekliflere olumlu yaklaşımı var. Adadaki halkın referandumu var… Biz bu gerçekliklerden dolayı, tahlil sıkıntısını AB ile değil, Birleşmiş Milletler ile sürdürüyoruz. Bu mevzuda ortada büyük bir tansiyon olmadığı sürece, güzel niyetli çalışmalar olduğu sürece, AB’nin mevcut kahırlara ilaveten ağır bir kriz alanına girmeyi isteyeceğini düşünmüyorum. Bizim burada yapmamız gereken, bizim âlâ niyetli tahlillere açık olduğumuzu göstermektir. Adadaki şu andaki pratik gerçekliği yansıtacak tahlili istiyoruz. Yani biz oraya bir tahlil empoze etmiyoruz. Münasebetiyle Türkiye’nin önünü tıkadığımız istikametindeki sav tümüyle gerçek dışıdır.
Sayın Bakan, dün akşam Rusya Devlet Lideri global savaş sözünü kullandı. Bir, size nazaran global savaş var mı? İki, nükleer doktrini onayladıktan sonra dört hususun üçü yerine gelmiş vaziyette. Pentagon, balistik füzeleri kullandığını evvelden bildirdiğini söz etmesine karşın, siz bir nükleer doktrinin hayata geçirilme riskini görüyor musunuz? Ayrıyeten Kuzey Koreli askerler sözü Pentagon’un açıklamasında çok dikkat çekti lakin bu savaş, yani Türkiye’nin bu hususta bir kez bir bilgisi var mı, Ukrayna ve Rusya çizgisinde ne kadar yabancı savaşçı olduğu konusunda. Bir, daha da yaygınlaşması, global savaş başladı mı ve nükleer savaş tehlikesini ne kadar gerçekçi buluyorsunuz doktrin çerçevesinde?
Sayın Bakanım, bir ekleme yapmak istiyorum. Bu Rusya-Ukrayna savaşı, Rusya-NATO savaşına dönüşürse bizim buradaki tutumumuz ne olur? Şu an Macaristan ile Türkiye burada tarafsız kalmaya çalışıyor. Ancak biz bu durumda hangi konumda olabiliriz ilerleyen süreçte?
Putin’in tabir ettiği global savaş riski, -tabii ki savaşı geniş manasıyla kullanmak koşuluyla- daima bizim de uyardığımız bir mevzu. Ukrayna’da devam eden savaşın, Gazze’de devam eden savaşın artık fay çizgilerini giderek derinleştirdiğini ve aşikâr aktörleri bir ortaya getirdiğini, kutuplaşmanın arttığını görüyoruz. Hasebiyle muhakkak kanatlar artık birbirini gözlemeye başlıyorlar. Bu manada bir global yaygınlaşma var. Artık yani Kuzey Kore’nin dünyanın öbür ucundan savaşa faal taraf olmasını görüyoruz askerlerini göndererek. Amerika’nın baştan beri gönderdiği silahlar, Avrupa’nın gönderdiği silahlar, savaşa açıktan taraf oldukları bir durumu ortaya çıkardı. Şu anda hem ekonomik, hem siyasi hem de sıcak savaş olarak devam eden topyekun bir gayret var. Bunu sözün geniş manasıyla bir global savaş olarak nitelendirmek mümkün. Kıymetli olan bunun şiddetinin artmaması. Belirli yerlerdeki ekonomik ve siyasal savaşın, sıcak savaşa dönüşmemesini temin etmek. Artık her iki taraf da elini yükselterek bir gerçekliği ortaya koyuyor.
Biden bu kararı Trump ile görüşmeden almış olabilir mi sizce? Zira görüşme yaptıktan sonra açıklandı, Oval Ofis görüşmesi. Yani ona karşın alınmış bir karar olması mümkün mü?
Demokratların muhakkak hususlarda atmak istedikleri adımları, artık seçim baskısı olmadan attıkları kanaatindeyim. İşte Ukrayna konusunda, İsrail konusunda görüyoruz atılan adımları.
Burada nükleer bir risk var mı? Açıkçası nükleer ismi konuşulmaya başladığı andan itibaren nükleer risk oluşur. Adam şunu söylüyor: ‘Siz benim topraklarımın içerisinde benim tolere edebileceğimden daha fazla füze ve atak yaparsanız, benim bunu durdurmamın yolu, elimdeki araçlarla olmuyorsa, öbür bir üst aracı kullanırım’.
Bunu açıktan söylüyor. Bu bir latife değil. Karşı taraf ise ‘Senin elinde nükleer silah var, sen beni nükleerle tehdit ediyorsun diye istediğin yeri işgal etmene de ben müsaade vermem’ diyor.
Oldukça sorunlu bir bahis. Olağan Batılıların en çok telaş ettikleri hususlardan biri de Rusların bu kadar asker karşılığında Kuzey Kore’ye ne verdikleri yahut verecekleri konusu. O şunun için kıymetli. Şayet Kore yarımadasında, bölgede şu anda inşa edilmiş mevcut dengeyi bozacak bir oyun değiştirici atak yapılmış olursa, bu sefer yani Amerika için, Batılılar için yeni bir ek cephe daha açılmış olacak. Yani bu cephe illa sıcak savaşın olduğu bir cephe olmasa da fakat sıcak savaşa hazır olmayı gerektirecek. Güney Kore’ye de daha farklı kabiliyetleri kazandırmayı gerektirecek bir yaklaşma olacak.
Yani Rusya’nın Kuzey Kore’ye asker karşılığında kapasite kazandırdığına ait bir yazı ve yorumlar var. Bunu çok ciddiye ve dikkate aldığınızı ve bunun da Batı için yeni cephe oluşturacağını özetlemiş oldunuz.
Evet. Yani bu zira artık üzerinde düşünülmesi gereken sağlam bir stratejik istikrar. Bozulduğu vakit sizin diğer bir atılıma girişmeniz lazım. Yani oraya kaynak ayırmanız lazım, para ayırmanız lazım, kapasite ayırmanız lazım. Karşı tarafın geliştirdiği istikrara nazaran daha caydırıcı bir şey getirmeniz lazım.
TBMM Plan ve Bütçe Kurulu’ndaki konuşmanızda siber tehdidi, beşinci savaş cephesi olarak tanımladınız. Bu mevzuyu biraz açabilir misiniz?
Her alanda olduğu üzere siber tehdit konusunda da giderek bir evrilen sürece şahitlik ediyoruz. Tehdit tanımlaması bundan 20 yıl evvel yapılmıştı. İnternet irtibatının artmasının, bu sayede otonom sistemlerin ve uzaktan komuta sistemlerin mümkün kılınmasının akabinde siber tehdit, kritik altyapıyı amaç alabilecek hale geldi. Finans, bankacılık sistemleri, ulaştırma dahil birçok hususta mümkün atakları içeren bir çerçeveye büründü. Giderek pazarı da müşterisi de büyük bir hususa dönüştü. Siber tehdit, devletlerin giderek deva aradığı bir sıkıntı haline geldi.
Çevrimiçi olma sayısı dünyada inanılmaz derecede arttı. Bilhassa pandemi sürecinde, çevrimiçilik oranı başdöndürücü bir süratle yükseldi. Pandemi insanları konuta mahkum etti ve herkes işini daha çok internet üzerinden yapmaya çalıştı. Bunun sonucunda da, olağanda 10-15 yılda üretilecek veri ölçüsü pandemi yüzünden kısa bir vakit diliminde üretildi. Yapay zekadaki patlamanın kimsenin beklemediği bir anda olmasının sebebi de bu. Çok çevrimiçi hareketliliğin, internet hareketliliğinin getirdiği bu büyük “data”, bu türlü bir işe yaradı.
Siber tehdit kavramı giderek değişiyor. Kritik altyapıyı amaç alan siber tehdit, artık insan zihnini hacklemede de önemli bir araç olma yolunda ilerliyor.
Yapay zekanın gelişimine baktığınız vakit öteki bir boyuta evrilmiş durumdayız. Toplumsal medya artık bununla manipüle ediliyor. Öncelikler okunabiliyor, davranışlar kestirilebiliyor, kişilik tahlilleri daha rahat yapılabiliyor. İltisak tahlilleri çok daha rahat yapılabiliyor. Her şeyin bu kadar rahat yapıldığı bir devirde tehdit de tabiatıyla boyut değiştiriyor. Yani siz artık kritik altyapınızın amaç alınması problemi bir tarafa, ürettiğiniz hareketlilik sonucunda diğerlerine öngörülebilirlikle ilgili bir data seti sunuyorsunuz.
Dolayısıyla yeni vakitlerde, verinin korunması açısından insanların çevrimiçi hareketliliğiyle alakalı bir hudut sıkıntımız var. Verinin hareketliliğiyle alakalı dijital sonların oluşturulması gerekiyor. Bir diğer deyişle, benim halkımın, devletimin işleyişiyle ilgili datalar her yere çarçabuk gidip gelmemeli. Tüm bu açılardan, MİT’te vazife yaptığım devirden bu yana üzerinde çalıştığımız Siber Güvenlik Başkanlığımızın yakında hayata geçecek olması ülkemiz için hayati ehemmiyet taşıyor.
Libya konusunda son devirde Türkiye’nin Bingazi ve Hafter idaresiyle daha sık temasta bulunduğunu görüyoruz. Büyükelçimiz de geçen haftalarda oradaydı. Hatta İstanbul’a davet edilen yöneticiler oldu Bingazi’den. Oradaki Başkonsolosluğumuz tekrar açıldı. Gelinen noktayı bize özetleyebilir misiniz?
Libya’nın doğusuyla da ilgilerimizi ilerletiyoruz. Bingazi Başkonsolosluğumuzu açtık. Başkonsolosumuzu atadık. Oradaki bina ve öteki mevzuları da hallediyoruz. Libya’nın doğusundaki yetkililer ile temaslarımız devam ediyor. Kendileri Türkiye’ye geliyorlar. Türkiye’den gidenler var. Bilhassa de iş adamlarımız. Malumuzun iş adamlarımızın Bingazi’de zati ağır faaliyetleri vardı. Artık o faaliyetler yine ağır ağır canlanıyor.
Libya’da Türkiye’nin önayak olduğu ve devamına büyük değer atfettiği çatışmasızlık ortamı, semerelerini veriyor. Çatışmasızlık ortamı ilerledikçe insanların bunun kalıcı olabileceğine dair inancı artıyor. Artık iktisada, yatırımlara, altyapı çalışmalarına yöneliyorlar. Bu hususlarda adım atıyorlar. Bu da iş adamlarımıza fırsat alanı doğuruyor.
Türkiye olarak biz, Libya’da alandaki gerçekleri göz önüne alarak ulusal birlik ve beraberliğin sağlayacak bir ortam oluşturulmasına büyük değer veriyoruz. Makul bir strateji çerçevesinde bunu basamak etap hayata geçirebilmek için elimizden geleni yapıyoruz.
Siz 8 Kasım’da Atina’daki görüşmelerinizde Ege meselelerini ele aldınız. Basın toplantısında da Yunan muhatabınız görüşmelere başlamak için ön şartları değerlendirdik diye bir tabir kullandı. Bununla kastedilen nedir? Sanki Ege’deki meseleler için yeni bir müzakere süreci mi inşa edilmeye çalışılıyor? Evvel istikşafi, sonra istişari olan müzakerelerin sonunda yeni bir basamağa mı geçiriyoruz?
Biz, Ege’deki problemler, Doğu Akdeniz’deki sorunlar, Türk azınlığa dair sıkıntılar dahil tüm meseleleri bir paket olarak ele almayı tercih ediyoruz. Bunları daima birlikte ele almayı, imkan dahilinde de kamuoyunun gözünden uzakta tartışmayı tercih ediyoruz. Sıkıntıların çok politize edilmesini gerçek bulmuyoruz. Ama
biliyorsunuz bilhassa Yunanistan’daki iç siyasette, Türkiye ile ilgili bahisler çok derecede politize edilebiliyor.
Biz olumlu gündem üzerinden ilerleyerek, kazan-kazan anlayışıyla ara almak istiyoruz. Ulusal menfaatlerimize halel getirmeden, var olan meseleleri resmi yollardan çözmeyi, belirsizlikleri ortadan kaldırmayı hedefliyoruz.
Bir yeryüzü cenneti olan Ege denizi, ülkelerimiz için bir ekonomik refah bölgesine dönüşmeli. Amacımız bu. Bu yapılabilir mi? Yapılabilir. Her iki tarafta da gerekli ölçüde olgunluk olduğu vakit, yaratıcı tahlillerle bu gayenin yakalanabileceğine inanıyorum. Yunan muhataplarımızla arayışlarımız ve tartışmalarımız da aslında istikamette.
Şu anda, Ocak yahut Şubat ayında, Yunanistan Başbakanı Miçotakis’in Türkiye ziyaretinde ülkelerimiz ortasındaki Yüksek Seviyeli Stratejik İşbirliği Kurulu toplantısının da yapılması planlanıyor.
SORU- Son bir haftadır Hamas ve Türkiye bağlarını sorgulatan haberler çıkıyor. Evvel İsrail basınında çıktı, sonra Amerikan Dışişleri Sözcüsünün bir açıklaması oldu. Onun akabinde Hamaslılar hakkında bir yaptırım kararı çıktı. Hamas’ın Katar’daki siyasi ofisinin kapatıldığı söyleniyor, sonra Katar yalanlıyor. Bazıları bunların Türkiye’ye geleceklerinden kelam ediyor. Neler olduğunu bize bir anlatabilir misiniz?
Türkiye olarak biz bu dedikoduları yalanladık. Bakanlık Sözcülüğümüz, Hamas Siyasi Ofisi’nin Türkiye’ye taşınmadığını açıkladı. Dediğiniz söylentileri Katarlılar da yalanladı. Hasebiyle, şu anda dediğiniz cinsten bir şey kelam konusu değil. Yani Hamas’ın Siyasi Ofisi Türkiye’ye gelmiş değil.
Görünen o ki ABD’deki Demokratlar giderayak Hamas’ın üzerinde biraz daha baskı yapmak istiyorlar. Muhtemelen bu sayede kendilerince bir ara almayı umuyorlar. Ateşkes, barış muahedesi vesaire usulü bir şey
çıkar mı ya da rehineler ile ilgili bir gelişme olur mu, ona bakıyorlar. Ancak onların şu anki ateşkes kuralları, Hamas’ın kabul ettiği kaideler değil üzere gözüküyor.
İsrail, ne Birleşmiş Milletler kararlarını umursuyor, ne de Milletlerarası Adalet Divanı’nın kararlarını. Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nin verdiği yakalama kararlarını da tanımıyor, hepsini reddediyor. Bölge ülkelerinin yansıları cılız kalıyor. İsrail’in durdurulması için sizce ne yapılmalı? İsrail nasıl durdurulacak?
Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Netanyahu ve Gallant hakkında tutuklama kararı çıkarması, tarihi bir hadise. Bu son derece kıymetli bir karar. Aşikâr başlı ülkelerin bu kararı uygulayacaklarını söylemesi kıymetli bir gelişme.
Bu gelişme, güç kullanımı dışındaki imkan ve araçları kapsayan diplomasi ve adalet düzeneği ile sonuç alınabileceğini göstermiştir. Gönül isterdi ki bu sonuç daha erken çıksın. Tutuklama kararının çıkmasında, memleketler arası seferberlik sonucunda insanlık vicdanının İsrail’in izlediği soykırıma karşı artık ortak bir tutum alması ve ortak bir telaffuz etrafında birleşmesi de büyük rol oynadı. Artık herkes birebir noktaya geldi: Derhal ateşkes olsun, insani yardımlar başlasın ve iki devletli tahlil olsun. Fakat İsrail bunları istemediğini her tavrıyla ortaya koyuyor. Apaçık soykırım işleyen İsrailli yöneticiler hakkında tutuklama kararı çıkarılmış olması elbette kıymetli.
Gazze’ye insani yardımların girişine hala müsaade edilmediği için orada 2 milyon insan hala açlıkla boğuşmaya devam ediyor…
Netanyahu ve Gallant hakkında tutuklama kararı çıkarılmış olması kıymetli ancak bu natürel ki dediğiniz sorunu çözmüyor. Oradaki 2 milyon insanı açlıktan kurtarmanın artık tek bir yolu var: Gazze’ye besin götürmek için milletlerarası bir inisiyatif başlatılmalı. Çünkü diplomasinin tüm imkanları kullanılmış olmasına karşın, Gazze’de 2 milyon insan tüm insanlığın gözü önünde taammüden aç bırakılarak vefata mahkum ediliyor. Birleşmiş Milletler bunu maalesef önleyemiyor. Bu durumda memleketler arası toplum öteki alternatifler düşünerek, bu drama bir deva bulmalı.
Ama bir savaş formülü olarak sivil halkın açlığa mahkum edilmesi, insanlığın katlanamayacağı bir mevzudur. Bu gaddarlığa mani olmak için diplomasinin bütün imkânları kullanıldı. Birleşmiş Milletler’de bunu önlemeye yönelik teşebbüsler daima ABD vetosuna takılıyor. Bu insanlık dramı karşısında isyan etmemek mümkün değil. Gazze’de 2 milyon insanın açlık ve susuzlukla vefata terk edilmesine seyirci kalınmamalı.
Sayın Bakanım, ben de müsaadenizle bir soru sormak istiyorum. Basında, Azerbaycan’a gitmek isteyen İsrail Cumhurbaşkanına hava alanımızı açmadığımıza ait haberler yer aldı. Yanlışsız mu bu?
Evet, gerçek. Çoluk çocuk, bayan demeden 50 bin Filistinli kardeşimizin katledilmesine reaksiyon olarak, hava alanımızı açmadık. Gazze’deki insanlık dramını önlemeye yönelik bir adım atılmaması, milletçe hepimizi çok derinden yaralıyor. Münasebetiyle Türkiye’nin hava alanının kullanılmasına müsaade vermedik. Cumhurbaşkanımızın kararı bu tarafta oldu. Müsaade verilmedi.
Peki, Azerbaycan tarafının özel ricada bulunduğu tezi gerçek mu?
Azerbaycan tarafı hususla ilgili diplomatik talebini iletti. Lakin bu hususta bizim duruşumuz belirli. Sonuçta, dediğim üzere, Türk hava alanının kullanılmasına müsaade vermedik.